სამეცნიერო პროექტი: ,,ინტერკულტურული მგრძნობელობის კვლევა სასკოლო საზოგადოებაში (აჭარის რეგიონის მაგალითზე)“

ბსუ-ს პედაგოგიურ მეცნიერებათა დეპარტამენტის ასოცირებული პროფესორის მადონა მიქელაძის სამეცნიერო პროექტი ,, სამეცნიერო პროექტი ,,ინტერკულტურული მგრძნობელობის კვლევა სასკოლო საზოგადოებაში (აჭარის რეგიონის მაგალითზე)“ ბსუ-ს მიზნობრივ სამეცნირო-კვლევითი პროექტების კონკურსის ერთ-ერთი გამარჯვებულია. კვლევით პროექტში ჩართულია ასოცირებული პროფესორი ინგა შამილიშვილი, სტუდენტები როლანდ შავაძე და თამუნა სურმანიძე.

ბოლო ათწლეულების მანძილზე  განათლების სფეროში აქტუალურ პრობლემად იქცა მულტიკულტურულ საზოგადოებაში მშვიდობიანი თანაცხოვრების, ეფექტური კომუნიკაციისა და განვითარებისათვის ადამიანების მომზადება.  აქედან გამომდინარე, სულ უფრო საგრძნობი ხდება ინტერკულტურული განათლების საჭიროებაც.

ინტერკულტურული განათლება განსაკუთრებით აქტუალურია საქართველოსთვის. საბჭოთა მემკვიდრეობამ პრობლემად აქცია საქართველოში მცხოვრები სხვადასხვა რელიგიური თუ ეთნიკური ჯგუფების სამოქალაქო ინტეგრაცია. სამოქალაქო ინტეგრაციის ერთ-ერთ შემაფერხებელ ფაქტორს წარმოადგენს საქართველოს კულტურული მახასიათებლის ცოდნის, პატივისცემისა და კომუნიკაციის დეფიციტი.  ინტერკულტურული ურთიერთობების გაღრმავებას აბრკოლებს ერთმანეთის მემკვიდრეობისა და ეროვნული ტრადიციებისადმი სტერეოტიპული დამოკიდებულებები. საქართველოს სახალხო დამცველისა და სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციების ანგარიშებში ხშირადაა ხაზგასმული სხვადსხვა ეთნო-კულტურული იდენტობის მოქალაქეთა პრობლემები.

ინტერკულტურულ განათლებას, რომლის ძირითადი მიზანია, შეიქმნას განათლების მიღების თანაბარი შესაძლებლობები სხვადასხვა კულტურული იდენტობის ჯგუფებისათვის, აქტიურად იკვლევენ თანამედროვე უცხოელი და ქართველი მეცნიერები (Banks J. A., Gay G., Bennett M., Grant C.A., მაღლაკელიძე შ., მალაზონია დ., ჭიაბრიშვილი ნ., გახელაძე გ., ტაბატაძე შ.,  გორგაძე ნ., ნაცვლიშვილი ნ.  და სხვები). ქართველი მეცნიერების მიერ 2010-2016 წლებში ნაკვლევია: მოსწავლეთა ინტერკულტურული კომპეტენციების განვითარების ფაქტორები; ინტერკულკულტრუული განათლების ასპექტები საქართველოს უმაღლესი სასწავლებლების მასწავლებელთა განათლების პროგრამების მიხედვით;   სასკოლო სახელმძღვანელოების ანალიზი ინტერკულტურული განათლების ჭრილში; საქართველოს სკოლების დაწყებით საფეხურზე მასწავლებელთა ინტერკულტურული მგრძნობელობა.  საბაზო და საშუალო საფეხურის მოსწავლეთა და მასწავლებელთა, ასევე მშობელთა ინტერკულტურული განათლების ასპექტების კვლევა კი არ მომხდარა.

საკვლევი პროექტი ინტერკულტურული განათლების მხოლოდ ერთ ასპექტს - მოსწავლეთა და მასწავლებელთა ინტერკულტურული მგრძნობელობის გაზომვას ითვალისწინებდა. შეზღუდული იყო  კვლევის გეოგრაფიული არეალიც. კვლევა ჩატარდა მხოლოდ აჭარის ზოგადსაგანმანათლებო საჯარო და კერძო სკოლები.  აჭარაში    255 საჯარო და კერძო სკოლაა, 58 320 მოსწავლით და 7930 მასწავლებლით, მ.შ. 97 არაქართულენოვანი (რუსული) სექტორი, 1961 მოსწავლით.

კვლევის მიზნები და ამოცანები. კვლევის მიზანი იყო აჭარის რეგიონის ზოგასსაგანმანათლებლო სკოლის საბაზო და საშუალო საფეხურზე სასკოლო საზოგადოების (მოსწავლე, მასწავლებელი, მოსწავლის ოჯახის წევრები) ინტერკულტურული მგრძნობელობის განსაზღვრა.  

კვლევის ჰიპოთეზა: საქართველოში მოსწავლეთა, მათი მშობლებისა და მასწავლებლების განსხვავებულობისადმი ინტერკულტურული მგრძნობელობა დაბალია.

კვლევის მეთოდოლოგია. პროექტის ფარგლებში ჩატარდება კვლევა, რომელიც მოიცავდა მონაცემთა შეგროვების რაოდენობრივ და თვისებრივ მეთოდოლოგიებს. მონაცემების შეგროვებისათვის გამოყენებული იქნა რამდენიმე ინსტრუმენტი: კითხვარები, ნახევრად სტრუქტურირებული ინტერვიუები (ინდივიდუალური და ჯგუფური), დაკვირვების მონაცემები და დოკუმენტური მონაცემები.

კლვევის ერთ-ერთ ინსტრუმენტს წარმოადგენდა სპეციალურად შექმნილი ინტერკულტურული სენსიტიურობის საზომი სამი სახის კითხვარი: 1. მოსწავლისათვის; 2. მასწავლებლისათვის; 3. მშობლისათვის. კითხვარის შედგენა დაეფუძნა ინტერკულტურული განათლების მეცნიერებებში გავრცელებულ ორ კონცეპტუალურ ჩარჩოს, კერძოდ ინტერკულტურული მგრძნობელობის განვითარების ბენეტის მოდელსა და კულტურული იდენტობის ფორმირების თორმეტ წყაროს. არსებითია, რომ ინდივიდის  კულტურული  იდენტობა   (ღირებულებები, რწმენა, ცოდნა, უნარები, დამოკიდებულებები) ყალიბდება  ამ  თორმეტ  წყაროსთან  მიმართებით  არსებული გამოცდილების     საფუძველზე,     რომლის შეძენაც  ხდება  ინდივიდის სოციალიზაციის პროცესით. შესაბამისად, ინდივიდების კულტურული იდენტობა განხვავებულია და სხვაობები ვლინდება კულტურული იდენტობის ჩამოყალიბებაში მონაწილე ამ თორმეტ წყაროსთან მიმართებით. კვლევის ფარგლებში სწორედ ამ თორმეტი განსხვავებული კულტურული იდენტობის წყაროსთან ინდივიდუალურ მიმართებასა და ამ იდენტობის წყაროებთან ერთობლიობაში იქნება შესწავლილი მოსწავლეთა, მასწავლებელთა და მშობელთა ინტერკულტურული მგრძნობელობის განსხვავებულობა აჭარის რეგიონში.

აღსანიშნავია, რომ ბენეტის მოდელის ასახვა სასწავლო პროცესში არის მოსახერხებელი, რამეთუ იგი ეფუძნება ბლუმის კოგნიტური განვითარების ტაქსონომიას მარტივიდან რთულისაკენ და შესაბამისად შესაძლებელს ხდის ინტერკულტურული კომპეტენციის განვითარების შეფასებას.

კვლევის შედეგები. კვლევის შედეგად შესაძლებელი გახდა აჭარის ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლების მასწავლებელთა, მოსწავლეთა და მშობელთა ინტერკულტურული მგრძნობელობის დადგენა  კულტურული იდენტობის ორ წყაროსთან (ეთნიკურობა, აღმსარებლობა)  მიმართებით. სასკოლო საზოგადოების ინტერკულტურული მგრძნობელობის კითხვარის ანალიზმა საინტერესო ტენდენციები გამოავლინა. კერძოდ, კვლევამ აჩვენა, რომ მასწავლებელთა, მოსწავლეთა და მშობელთა უმრავლესობა ბენეტის მიერ ჩამოყალიბებულ ინტერკულტურული მგრძნობელობის ეთნოცენტრული ფაზის ბოლო საფეხურზე იმყოფება. არცერთი მათგანი არ იმყოფება ინტერკულტურული მგრძნობელობის ყველაზე დაბალ - განსხვავებათა უარყოფის საფეხურზე. გამოკითხულთა უმრავლესობის ეთნოცენტრული ფაზის ბოლო საფეხურზე ყოფნა იძლევა პერსპექტივის განცდის საშუალებას, რომ შესაძლებელია სასკოლო საზოგადოების ცოდნისა და ინტერკულტურული კომპეტენციების განვითარების კვალდაკვალ, მოხდეს მათი ინტერკულტურული მგრძნობელობის ეთნორელატიურ ფაზაზე  ანაცვლება.

კვლევაში  სტატისტიკურად  მნიშვნელოვანი  განსხვავება არ დაფიქსირდა  რელიგიური განსხვავებებისადმი მგრძნობელობის თვალსაზრისით ასაკის და განსახლების (ქალაქი, სოფელი) მიხედვით.  

კვლევამ არაერთი მნიშვნელოვანი ტენდენცია გამოავლინა.   ძირითადი და ზოგადი დაკვნის სახით მნიშვნელოვანი საკითხი იკვეთება:  მგრძნობელობა  სხვადასხვაა  და  დიფერენცირებულია  სხვადასხვა  ასპექტების  მიმართ; ტოლერანტობა ეთნიკური სხვაობისადმი  არ გამორიცხავას არატოლერანტობას რელიგიური სხვაობებისადმი და პირიქით. ფიქსირდება განსხვავებული ტოლერანტობა და განსხვავებული ინტერკულტურული მგრძნობელობა მასწავლებელთა და მოსწავლეთა, მშობელთა და მოსწავლეთა შორის. შესაბამისად კულტურული იდენტობის წყაროებისადმი არსებობს განსხვავებული ტოლერანტობა და განსხვავებული ინტერკულტურული მგრძნობელობა.

კვლევამ აჩვენა, რომ სახელმწიფოს მხრიდან ინტერკულტურული განათლებისა და ურთიერთობების გაუმჯობესების მიზნით გაწეულ ფრაგმენტულ მუშაობას სერიოზული შედეგი არ მოჰყოლია.  თუკი განათლების უპირველესი მიზანია ახალგაზრდების მომზადება მრავალფეროვანი გამოწვევებით სავსე თანამედროვე სამყაროში ცხოვრებისთვის, მაშინ ინტერკულტურული განათლება ამ პროცესის არსებითი ნაწილია. ინტერკულტურული განათლება არ არის დამატებითი საგანი სასკოლო კურიკულუმში.  ის გარკვეული მიდგომაა განათლებისადმი, რომლის ინტეგრირება შესაძლებელია ყველა საგანში გამჭოლ კომპეტენციად.

მნიშვნელოვანია, რომ სასკოლო საზოგადოების ყველა წევრი - მოსწავლეები, მშობლები, მასწავლებლები, დამხმარე პერსონალი და ხელმძღვანელობა - მონაწილეობდეს ინკლუზიური და ინტერკულტურული სკოლის განვითარებისა და შენარჩუნების კოლექტიურ პასუხისმგებლობაში.

კვლევის  შედეგები ნაწილობრივ აისახა საერთაშორისო სამეცნიერო კონფერენციის მოხსენებაში, უფრო ვრცელი და მეცნიერულად დასაბუთებული შედეგები, დასკვნები და რეკომენდაციები აისახა სამეცნიერო სტატიაში, რომელიც გამოქვეყნდა საერთაშორისო რეცენზირებად/რეფერირებად ჟურნალში.